Q. 1953లో రాష్ట్రాల పునర్విభజన కమిషన్ ఏర్పాటుకు దారితీసిన పరిస్థితులను చర్చించండి, ముఖ్యంగా ప్రత్యేక తెలంగాణ రాష్ట్రం కోసం జరిగిన ప్రారంభ డిమాండ్‌తో దాని సంబంధాన్ని పరిగణనలోకి తీసుకోండి?

పరిచయం:
1953లో రాష్ట్రాల పునర్వ్యవస్థీకరణ కమిషన్ (SRC) ఏర్పాటు అనేది, ఆంధ్ర రాష్ట్ర స్థాపన కోసం నిరాహారదీక్ష చేపట్టిన పొట్టి శ్రీరాములు మరణం తర్వాత జరిగింది. ఈ సంఘటన విస్తృతమైన అల్లర్లకు దారితీసింది, దీంతో భారతదేశ సమాఖ్య నిర్మాణాన్ని పునఃపరిశీలించాలని ప్రభుత్వంపై ఒత్తిడి పెరిగింది. అయితే SRC భాషాపరమైన డిమాండ్లను పరిష్కరించినప్పటికీ, తెలంగాణ యొక్క విశిష్ట సామాజిక-రాజకీయ ఆందోళనలను కూడా గుర్తించి, తెలంగాణ వేర్పాటును రాష్ట్ర అంశాన్ని మొదటిసారి అధికారికంగా పరిశీలించారు.

విషయం:
I. నేపథ్యం మరియు భాషాపరమైన రాష్ట్ర డిమాండ్ల ఆవిర్భావం
A. భాషా ప్రయుక్త రాష్ట్రాలకు సంబంధించిన ప్రారంభ పోరాటాలు
1. భాషా ప్రయుక్త రాష్ట్రాల డిమాండ్ 20వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో బాల గంగాధర తిలక్ వంటి నాయకులు భాష ఆధారంగా రాష్ట్రాల సృష్టిని సమర్థించడంతో మొదలైంది.
2. భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ భాషాపరమైన వైవిధ్యం యొక్క ప్రాముఖ్యతను గుర్తించి, 1946లో తమ మానిఫెస్టోలో భాషాప్రయుక్త మరియు సాంస్కృతిక గుర్తింపులను కాపాడటానికి రాష్ట్రాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు హామీ ఇచ్చింది.
3. హోమ్ రూల్ ఉద్యమం పరిపాలనలో భాష యొక్క ప్రాముఖ్యతను నొక్కి చెప్పింది మరియు కాంగ్రెస్ తమ కలకత్తా సమావేశంలో భాషాప్రయుక్త ప్రాంతాల సృష్టిని అధికారికంగా ఆమోదించింది.

B. భాషా ప్రయుక్త ప్రాంతాల కమిషన్ (1948)
1. స్వాతంత్ర్యం తర్వాత, భాషా ప్రయుక్త రాష్ట్రాల కోసం పెరుగుతున్న డిమాండ్లను దృష్టిలో ఉంచుకొని 1948లో ఎస్ కే థార్ నేతృత్వంలో భాషా ప్రయుక్త ప్రాంతాల కమిషనర్ ఏర్పాటయింది.
2. ఈ కమిషన్ నివేదిక భాషాప్రయుక్త రాష్ట్రాల ఆలోచనను తిరస్కరించి, భౌగోళిక సమీపత, ఆర్థిక స్వావలంబన, మరియు పరిపాలనా సౌలభ్యం వంటి అంశాలను భాష కంటే ప్రాధాన్యం ఇవ్వాలని సూచించింది.
3. ఈ నిర్ణయం, ముఖ్యంగా తెలంగాణ మరియు ఆంధ్ర వంటి ప్రాంతాలలో, భాష రాజకీయ గుర్తింపుకు కేంద్రంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో గణనీయమైన అసంతృప్తికి దారితీసింది.

II. రాష్ట్రాల పునర్వ్యవస్థీకరణ కమిషన్ ఏర్పాటు (1953)
A. ఆంధ్ర ఉద్యమం మరియు పొట్టి శ్రీరాములు ఆత్మబలిదానం యొక్క ప్రభావం
1. 1953లో తెలుగు రాష్ట్రం కోసం పొట్టి శ్రీరాములు ఆత్మబలిదానం చేయడంతో ఆంధ్ర రాష్ట్రం ఏర్పడింది, ఇది భాషా ప్రయుక్త రాష్ట్రాల డిమాండ్లను మరింత తీవ్రతరం చేసింది.
2. ఈ సంఘటన భారతదేశ వ్యాప్తంగా, ముఖ్యంగా గుజరాత్ మరియు హర్యానా వంటి ప్రాంతాలలో సమాన డిమాండ్లను రేకెత్తించింది మరియు భాష గుర్తింపు ఆధారంగా రాష్ట్రాల నిర్మాణాన్ని వ్యవస్థితంగా సమీక్షించాల్సిన అవసరాన్ని మరింత నొక్కి చెప్పింది.

B. రాష్ట్రాల పునర్వ్యవస్థీకరణ కమిషన్ ప్రకటన
1. ఈ పెరుగుతున్న ఒత్తిడ్లకు స్పందిస్తూ, భారత ప్రభుత్వం 1953 డిసెంబర్‌లో రాష్ట్రాల పునర్వ్యవస్థీకరణ కమిషన్ (SRC)ను ఏర్పాటు చేసింది.
2. ప్రధానమంత్రి జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ 1953 డిసెంబర్ 22న పార్లమెంట్‌లో SRC ఏర్పాటును ప్రకటించారు. ఇది 1953 డిసెంబర్ 29న సయ్యద్ ఫజల్ అలీ అధ్యక్షతన ఏర్పడింది.
3. రాష్ట్రాల పునర్వ్యవస్థీకరణ మొత్తం సమస్యను పరిశీలించడం, భాషాప్రయుక్త రాష్ట్రాల ఏర్పాటుతో సహా తెలంగాణ రాష్ట్ర డిమాండ్ వంటి ప్రాంతీయ డిమాండ్లను పరిష్కరించడం SRC యొక్క బాధ్యత.

III. ప్రత్యేక తెలంగాణ రాష్ట్ర డిమాండ్‌ A. ఆంధ్రప్రదేశ్‌తో విలీనానికి తెలంగాణ వ్యతిరేకత
1. హైదరాబాద్ రాష్ట్రాన్ని ఆంధ్రతో విలీనం చేయడం తెలంగాణ ప్రజలలో గణనీయమైన ఆందోళనలను రేకెత్తించింది. ముఖ్యంగా సాంస్కృతిక సమ్మేళనం మరియు ఆంధ్ర నాయకుల రాజకీయ ఆధిపత్యం భయం దీనికి కారణం.
2. ఆంధ్రప్రదేశ్లో విలీనం కి తెలంగాణ వ్యతిరేకించడానికి గల కారణం ఆ పెద్ద రాష్ట్రంలో తన అస్తిత్వాన్ని కోల్పోతుందనే అనుమానం.
3. SRC ఈ ఆందోళనలను గుర్తించింది, అలాగే కొంతమంది సభ్యులు తెలంగాణ సంస్కృతికి విలీనం ద్వారా సంభవించే హాని గురించి హెచ్చరించారు.
4. ఈ హెచ్చరికలు ఉన్నప్పటికీ, ప్రభుత్వం ఆంధ్ర మరియు హైదరాబాద్ విలీనంతో ముందుకు సాగింది. దీనితో తెలంగాణ నిరంతరం అణగారిన స్థితిలో ఉండిపోయింది.

B. SRC యొక్క విశ్లేషణ మరియు సిఫారసులు
1. SRC విశాలాంధ్ర సమస్యను పరిశీలించింది, ఇది ఆంధ్ర మరియు తెలంగాణ రెండింటి ప్రయోజనం కోసం విలీనాన్ని సూచించింది.
2. SRC నివేదిక తెలుగు మాట్లాడే రాష్ట్రాల యొక్క ఆర్థిక సామర్థ్యాన్ని గుర్తించినప్పటికీ, తెలంగాణపై, ముఖ్యంగా సాంస్కృతిక మరియు ఆర్థిక నిర్లక్ష్యం పరంగా దుష్ప్రభావాన్ని కూడా సూచించింది.
3. అయినప్పటికీ, కేంద్ర ప్రభుత్వం SRC యొక్క జాగ్రత్త వైఖరిని విస్మరించి, విలీనంతో ముందుకు సాగింది, తెలంగాణ యొక్క ప్రత్యేక అవసరాలను నిర్లక్ష్యం చేసింది.

ముగింపు.
1953లో ఫజల్ అలీ అధ్యక్షతన ఏర్పాటైన SRC, పేరా 382లో తెలంగాణ యొక్క విశిష్ట లక్షణాలను గుర్తించినప్పటికీ, తాత్కాలిక విలీనం కోసం దాని సలహాను విస్మరించారు. బూర్గుల రామకృష్ణ రావు వంటి నాయకులు అసమతుల్యతల గురించి హెచ్చరించారు, ఇవి తర్వాత 1969లో మర్రి చెన్నా రెడ్డి ద్వారా ప్రతిధ్వనించబడ్డాయి. ఈ విస్మరించబడిన హెచ్చరిక జన ఉద్యమంగా రూపాంతరం చెందింది, 2014లో కె. చంద్రశేఖర్ రావు నాయకత్వంలో తెలంగాణ స్వరం సొంత రాష్ట్రంగా నెరవేరింది.