Q. తెలంగాణ పట్టణీకరణలో చోటు చేసుకున్న ప్రాంత-కాల పరివర్తనలను చర్చించండి. ఈ వలస నమూనా హైదరాబాద్‌లో పట్టణ వృద్ధిని ఎలా ప్రభావితం చేసింది?

పరిచయం:
తెలంగాణలో పట్టణ జనాభా 2011లో 38.67% (భారత జనగణన) నుండి 2024 నాటికి 47.6%కు పెరిగిందని తెలంగాణ సామాజిక-ఆర్థిక ముఖచిత్రం 2024 తెలిపింది. వరల్డ్ పాపులేషన్ రివ్యూ 2024 ప్రకారం, హైదరాబాద్ జనాభా ఒక్కటే 11.3 మిలియన్లను దాటింది. ఇవి ఆర్థిక వలసలు మరియు నగర విస్తరణ రాష్ట్రంలోని మహానగర అభివృద్ధిపై చూపిన ప్రభావాన్ని స్పష్టం చేస్తున్నాయి.

విషయం:
I. నగరీకరణలో ప్రాంత-కాల పోకడలు
1. నగర జనాభా వృద్ధి: తెలంగాణలో నగర జనాభా 2011లో 38.67% నుండి 2023 నాటికి అంచనా ప్రకారం 45%కు పెరిగింది. ఇది నగరీకరణ వైపు గల గణనీయమైన మార్పును సూచిస్తుంది. ఈ పరిణామం ఆధునిక భారతదేశంలో సమాజ రూపాంతరానికి ఒక ఉదాహరణగా నిలుస్తుంది.

2. హైదరాబాద్ మహానగర ప్రాంతంలో కేంద్రీకరణ (HMR): ఈ వృద్ధి ఎక్కువగా హైదరాబాద్‌లో కేంద్రీకృతమై ఉంది. రంగారెడ్డి, మేడ్చల్-మల్కాజ్‌గిరి, సంగారెడ్డి జిల్లాలు ఇప్పుడు HMRలో భాగమై, నగర సాంద్రతను పెంచుతున్నాయి.

3. మధ్యస్థాయి పట్టణాల వృద్ధి: వరంగల్, కరీంనగర్, నిజామాబాద్ వంటి పట్టణాలు AMRUT మరియు స్మార్ట్ సిటీ మిషన్‌ల ద్వారా వేగంగా అభివృద్ధి చెందాయి. ఇవి నగర మౌలిక సదుపాయాలను మరియు జీవన ప్రమాణాలను మెరుగుపరిచాయి.

4. శాటిలైట్ పట్టణాల ఆవిర్భావం: ఘట్‌కేసర్, పటాన్‌చెరు వంటి పట్టణాలు రియల్ ఎస్టేట్ విస్తరణ మరియు మౌలిక సదుపాయాల ప్రాజెక్టుల కారణంగా వేగంగా అభివృద్ధి చెందాయి. ఇవి హైదరాబాద్ సమీపంలో సరసమైన గృహ నిర్మాణాలను అందిస్తున్నాయి.

5. నగర విస్తరణ మరియు బాహ్య వ్యాప్తి: తెలంగాణలో నగర వ్యాప్తి హైదరాబాద్ నుండి బాహ్య నగర ప్రాంతాలకు విస్తరించింది. GHMC పరిధి విస్తరణ మరియు 2011 తర్వాత నూతన జనగణనలో పట్టణాల సృష్టి దీనికి సాక్ష్యంగా నిలుస్తున్నాయి.

II. హైదరాబాద్‌లో వలసల ఆధారిత నగర వృద్ధి
1. గ్రామీణ-నగర వలసలు: హైదరాబాద్ గ్రామీణ-నగర వలసలకు ప్రధాన కేంద్రంగా ఉంది. మహబూబ్‌నగర్, నల్గొండ, కరీంనగర్ జిల్లాల నుండి ఉపాధి అవకాశాలు మరియు మెరుగైన జీవన ప్రమాణాల కోసం వలసలు జరుగుతున్నాయి.

2. పురుష ఆధిపత్య వలసలు: ఈ వలసలు ఎక్కువగా పురుషుల ఆధిపత్యంలో ఉన్నాయి. IT/ITES, నిర్మాణం, సేవా రంగాలలో ఉద్యోగ అవకాశాలు దీనికి కారణం.

3. ఆకర్షణ కారకాలు: అధిక వేతనాలు, మెరుగైన మౌలిక సదుపాయాలు, విద్యా అవకాశాలు వలసలను హైదరాబాద్‌కు ఆకర్షిస్తున్నాయి. ఇది నైపుణ్యం గల మరియు నైపుణ్యం లేని కార్మికులకు కేంద్రంగా మారింది.

4. గృహనిర్మాణం మరియు మౌలిక సదుపాయాలపై ప్రభావం: ఈ వలసల కారణంగా అనధికారిక స్థావరాలు పెరిగాయి. గృహనిర్మాణం, రవాణా, పారిశుద్ధ్య మౌలిక సదుపాయాలపై ఒత్తిడి పెరిగింది. అయితే ఈ ప్రాంతాలలో ప్రాథమిక సేవలు పరిమితంగా ఉన్నాయి.

5. సర్వజనీయ వృద్ధి: వలసల ద్వారా వచ్చే ఆదాయం హైదరాబాద్‌లో సర్వజనీయ సంస్కృతిని రూపొందిస్తోంది. ఇది సామాజిక మార్పును, నగర వినియోగవాదాన్ని ప్రోత్సహిస్తుంది. అయితే సామాజిక సమైక్యత మరియు వనరుల కేటాయింపుకు ఇది సవాళుగా మారింది.

ముగింపు:
హైదరాబాద్ నగరం రాష్ట్రంలోని మొత్తం వలసలలో 72%ను ఆకర్షిస్తోందని తెలంగాణ ఆర్థిక గణాంక శాఖ 2023 నివేదిక తెలిపింది. దీనివల్ల ఈ నగరం పై తీవ్ర ఒత్తిడి పెరిగింది. వరంగల్, కరీంనగర్, నిజామాబాద్ వంటి ద్వితీయ శ్రేణి నగరాలను RRR, స్మార్ట్ సిటీస్ మిషన్, AMRUT ద్వారా బలోపేతం చేయడం ద్వారా తెలంగాణను ప్రాంతీయంగా సమతుల్యమైన మరియు వలసలకు అనుగుణమైన నగర రూపాంతరణను సాధించే దిశగా అడుగులు వేస్తున్నాయి.