Q. భారతదేశంలో కొనసాగుతున్న అవినీతి నిరోధక పోరాటంలో లోక్‌పాల్ మరియు లోకాయుక్త చట్టం, 2013 యొక్క ప్రాముఖ్యతను చర్చించండి మరియు దాని అమలులోని ప్రధాన సవాళ్లను పరిశీలించండి.

పరిచయం: లోక్‌పాల్ మరియు లోకాయుక్త అనే పదాలను 1963లో పార్లమెంటు సభ్యుడు డాక్టర్ లక్ష్మీ మాల్ సింఘ్వీ , పౌరుల ఫిర్యాదుల పరిష్కార విధానాలపై జరిగిన పార్లమెంటరీ చర్చ సందర్భంగా ప్రవేశపెట్టారు. ఈ పదాలు భారతదేశంలో అవినీతిని నిరోధించే మరియు పౌరుల ఫిర్యాదులను పరిష్కరించే ఒక స్వతంత్ర సంస్థ అయిన అంబుడ్స్‌మన్‌ను సూచిస్తాయి. ఈ ఆలోచన 2013లో లోక్‌పాల్ మరియు లోకాయుక్తల చట్టం ద్వారా చట్టబద్ధంగా రూపొందించబడింది, ఇది ప్రజా అధికారుల జవాబుదారీతనాన్ని నిర్ధారించడానికి స్వతంత్ర సంస్థలను స్థాపించింది.

విషయం:
లోక్‌పాల్ మరియు లోకాయుక్తల చట్టం, 2013 యొక్క ప్రాముఖ్యత:
1. స్వతంత్ర అవినీతి నిరోధక సంస్థ
-ఈ చట్టం కేంద్రంలో లోక్‌పాల్ మరియు రాష్ట్రాలలో లోకాయుక్తల స్థాపనకు వీలు కల్పిస్తుంది. దీని ద్వారా ప్రజా పరిపాలనలో అన్ని స్థాయిలలో అవినీతిని నిరోధించే స్వతంత్ర యంత్రాంగాన్ని సృష్టిస్తుంది.

2. ఉన్నతాధికారుల జవాబుదారీతనం
-ఈ చట్టం ప్రధానమంత్రి, కేంద్ర మంత్రులు, పార్లమెంటు సభ్యులు మరియు ఉన్నత అధికారులపై అధికార పరిధిని విస్తరిస్తుంది. ఇది పరిపాలనపై ప్రజల విశ్వాసాన్ని పెంపొందిస్తూ, రాజ్యాంగంలోని 14వ అధికరణలో పేర్కొన్న చట్టం ముందు అందరూ సమానులు అన్న సూత్రాన్ని సమర్థిస్తుంది.

3. స్వతంత్ర దర్యాప్తు అధికారాలు
-లోక్‌పాల్ స్వతంత్రంగా విచారణలు ప్రారంభించే మరియు సిబిఐ వంటి దర్యాప్తు సంస్థలకు నిర్దేశించే అధికారం కలిగి ఉంది. ప్రభుత్వ అనుమతి అవసరం లేకుండానే, దీనికి కార్యాచరణ స్వాతంత్ర్యం నిర్ధారించబడుతుంది.

4. సమయ-బద్ధ విధాన
-ఈ చట్టం ప్రాథమిక విచారణ (30 రోజులలో) మరియు దర్యాప్తు (6 నెలలలో, పొడిగించదగినది) పూర్తి చేయడానికి స్పష్టమైన కాలపరిమితులను నిర్దేశిస్తుంది. దీని ద్వారా విధానపరమైన ఆలస్యాన్ని తగ్గించి, ఫిర్యాదుల పరిష్కారంలో సామర్థ్యాన్ని పెంచుతుంది.

5. విజిల్‌బ్లోయర్ రక్షణ
-విజిల్‌బ్లోయర్‌లకు రక్షణ కల్పించడం మరియు పౌరులు ఫిర్యాదులు దాఖలు చేయడానికి, ఆధారాలను సమర్పించడానికి అనుమతించడం ద్వారా, ఈ చట్టం అవినీతిని బహిర్గతం చేసే సురక్షితమైన మరియు భాగస్వామ్య వాతావరణాన్ని ప్రోత్సహిస్తుంది.

6. రాష్ట్ర స్థాయి నిఘా
-రాష్ట్రాలు లోకాయుక్తలను స్థాపించాలని ఈ చట్టం నిర్దేశిస్తుంది. దీని ద్వారా ఏకరూప నిఘా యంత్రాంగాన్ని సృష్టించి, కేంద్ర మరియు రాష్ట్ర స్థాయిలలో అవినీతిని ఎదుర్కొనేలా చేస్తుంది.

7. కఠిన శిక్షలు మరియు విస్తృత కవరేజ్
-నేరస్థులకు కఠిన శిక్షలు మరియు ప్రజా సేవకుడి యొక్క సమగ్ర నిర్వచనం ఈ చట్టాన్ని విస్తృతమైనదిగా మరియు అవినీతిని నిరోధించే సాధనంగా చేస్తుంది.

అమలులో ప్రధాన సవాళ్లు:
1. రాజకీయ ప్రభావిత నియామక ప్రక్రియ
-లోక్‌పాల్ మరియు లోకాయుక్త సభ్యుల నియామకం కార్యనిర్వాహక సభ్యులను కలిగి ఉన్న కమిటీ ద్వారా జరుగుతుంది. ఇది రాజకీయ జోక్యానికి అవకాశం కల్పించి, సంస్థ యొక్క తటస్థత మరియు విశ్వసనీయతను దెబ్బతీస్తుంది.

2. బలహీనమైన దర్యాప్తు అధికారాలు
-లోక్‌పాల్‌కు అరెస్టు చేయడానికి లేదా ముందస్తు అనుమతి లేకుండా ప్రాసిక్యూషన్ చేసే అధికారం లేదు. ఇది స్వతంత్రంగా పనిచేసే దాని సామర్థ్యాన్ని తగ్గించడమే కాక, ఉన్నత స్థాయి అవినీతికి వ్యతిరేకంగా దాని నిరోధక విలువను బలహీనపరుస్తుంది.

3. సిబిఐపై ఆధారపడటం
-లోక్‌పాల్ సెంట్రల్ బ్యూరో ఆఫ్ ఇన్వెస్టిగేషన్ (సిబిఐ)పై ఆధారపడుతుంది. ఇది కార్యనిర్వాహక నియంత్రణలో ఉంటుంది, దీని వల్ల స్వతంత్ర విచారణకు అడ్డంకులు ఏర్పడతాయి మరియు ప్రయోజనాల సంఘర్షణకు అవకాశం ఉంటుంది.

4. న్యాయవ్యవస్థ మినహాయింపు
-ఈ చట్టం న్యాయవ్యవస్థ పరిధిలోకి, దీని వల్ల అవినీతి నిరోధక పర్యవేక్షణలో గణనీయమైన అంతరం ఏర్పడుతుంది. అలాగే రాష్ట్రం యొక్క ముఖ్యమైన విభాగాన్ని పరిశీలన నుండి రక్షిస్తుంది.

5. రాష్ట్ర స్థాయిలో ఆలస్యమైన అమలు
-అనేక రాష్ట్రాలు ఇంకా లోకాయుక్తలను స్థాపించలేదు, దీని వల్ల సంస్థాగత అస్థిరత ఏర్పడుతుంది. అలాగే సమగ్ర జాతీయ నిఘా హామీని ఇది బలహీనపరుస్తుంది

ముందుకు వెళ్లే మార్గం:
1. స్వాతంత్ర్యం పెంపొందించడం
-లోక్‌పాల్ మరియు లోకాయుక్తల యొక్క కార్యాచరణ, ఆర్థిక మరియు చట్టపరమైన స్వాతంత్ర్యాన్ని నిర్ధారించడం ద్వారా నిష్పక్షపాత విచారణలు సాధ్యమవుతాయి.

2. సామర్థ్యం పెంచడం
-సమయానుకూల మరియు సమర్థవంతమైన పనితీరు కోసం తగిన మానవ వనరులు, మౌలిక సదుపాయాలు మరియు వనరులను అందించడం.

3. పారదర్శకతను ప్రోత్సహించడం
-పౌరుల భాగస్వామ్యం, సమాచార యాక్సెస్ మరియు నైతిక నాయకత్వాన్ని ప్రోత్సహించడం ద్వారా ప్రజల విశ్వాసాన్ని బలోపేతం చేయడం.

4. వికేంద్రీకృత నిఘాను బలోపేతం చేయడం
-అతిగా అధికార కేంద్రీకరణను నివారించడానికి స్పష్టమైన జవాబుదారీతనంతో ఇతర పర్యవేక్షణ సంస్థలను బలోపేతం చేయడం.

5. చట్టపరమైన సంస్కరణలు
-అధికార పరిధిలో స్పష్టతను తీసుకురావడం, విధానాలను సరళీకరించడం మరియు లోక్‌పాల్ వ్యవస్థను సమయానుసారంగా సమీక్షించడం ద్వారా సమర్థతను పెంచడం.

ముగింపు:
లోక్‌పాల్ మరియు లోకాయుక్తల స్వాతంత్ర్యం మరియు సామర్థ్యాన్ని బలోపేతం చేయడం అవినీతి మరియు దుర్వినియోగ పరిపాలనను ఎదుర్కోవడానికి ఎంతో కీలకం. జవాబుదారీతనాన్ని నిర్ధారించడంలో, చట్ట ఆధిపత్యాన్ని సమర్థించడంలో మరియు ప్రజల విశ్వాసాన్ని పునరుద్ధరించడంలో వాటి పాత్ర పారదర్శక మరియు ప్రజాస్వామ్య దేశానికి అనివార్యమైనది. ఇటీవల సుప్రీం కోర్టు హైకోర్టు న్యాయమూర్తులను లోక్‌పాల్ అధికార పరిధిలోకి తీసుకురావడానికి ప్రయత్నించిన ఒక ఆదేశాన్ని స్తంభింపజేసిన నిర్ణయం, “చాలా ఆందోళనకరం” అని పేర్కొంటూ, అమలులో రాజ్యాంగపరమైన మరియు వ్యాఖ్యాన సవాళ్లు కొనసాగుతున్నాయని తెలియజేస్తుంది.